از رنجی که می‌‌بریم

نگاهی به فروش کتاب در گفت‌وگوی با نویسندگان و ناشران

تعداد کتاب‌های منتشر شده در طول سال آمار غبار گرفته‌ای دارد، بانک اطلاعاتی منسجمی از تعداد دقیق فروش کتاب و تعداد ارجاع‌ها وجود ندارد، مراکز پخش کتاب، اطلاعات فروش ناشران را محرمانه می‌دانند و در این آشفته بازار، نویسندگان به دنبال صحت فروش ناشران و ادعای پرفروشی کتاب‌ها هستند.

هر سال چرخه نشر میزبان تولد کتاب‌هایی است که از دوران جنینی یعنی جرقه ایده در ذهن نویسنده آغاز می‌شود، با عنوان، موضوع، نام نویسنده و موضوع رشد پیدا می‌کند و با قرار گرفتن در ویترین مغازه‌ها و لیست فروش یا طی یک مراسم رونمایی به دنیای مخاطبان نزول اجلال می‌کنند، اما شیوه بزرگ‌شدن آن‌ها خود یک معماست چرا که کتاب هم مانند کودکان ممکن است در بزرگ سالی دکتر یا مهندس شود (بخوانید مخاطب پیدا کند، در لیست‌»ترین‌ها» قرار بگیرد یا شاید با امضای آدم‌های مشهور پای کتاب، مخاطبان جوگیر شوند و کتاب را بخوانند)، «جان گریشام» جنایی‌نویس مشهور آمریکایی معتقد‌است: نوشتن کتاب خیلی راحت‌تر از فروش آن‌است و پرسش‌های این گزارش این است که چرا از میان آمار بیشمار کتاب‌های منتشر شده که همچنان یک معادله بی‌جواب است. فقط تعداد معدودی، افکار عمومی را جلب می‌کند؟ عواملی که یک کتاب را در لیست پر فروش‌ترین‌ها قرار می‌دهد چیست؟ آیا کتاب خوب همان کتاب پرفروش است؟ «رضا امیرخانی» با اشاره به فروش و آمار کتاب به عنوان یک امر تخصصی در حیطه کار ناشران معتقد است‌: وظیفه مطبوعات صحت‌سنجی آمار فروش ناشران است. نویسنده «جانستان کابلستان»،«من‌او» و «قیدار» آخرین رمانی که از وی در بیست‌وپنجمین نمایشگاه کتاب تهران رونمایی شد، بررسی صحت فروش ناشران را از سه طریق ممکن دانست و گفت: آمارگیری جزئی و استقرایی یعنی تحقیق از تعداد ارجاع‌های کتاب از کتاب فروشی‌های مختلف و میانگین گرفتن از آن‌ها می‌تواند روشی برای کسب اعتماد از فروش کتاب باشد. وی اظهار داشت: شرکت‌های پخش کتاب آمار فروش ناشران را اغلب محرمانه می‌خوانند و حاضر به پاسخ‌گویی نیستند در حالی که مراجعه به فضای مجازی و نسبت‌گیری میان بازدید کنندگان و میزان فروش کتاب راه‌حل دیگری برای حل ابهام فروش کتاب است.

از سویی «منوچهرحسن زاده» با در نظر گرفتن سلیقه‌های متفاوت مخاطبان خاص وعام و احترام به آن‌ها برای فروش یک کتاب، می‌گوید: انتخاب یک کتاب در میان خوانندگان عام با حس همذات‌پنداری و پیدا کردن نشانه‌های ارتباطی آشنا از محیط اجتماعی، خانوادگی و فرهنگی معنا پیدا می‌کند.

وی با بیان اینکه معیار پرفروشی کتاب فارغ از نوع مخاطب، ارتباط ذهنی با خواننده بدون شکنجه و تحقیر ذهنی شخص است، افزود: هنر ناشر ارتقای سطح پایین‌ترین هرم اجتماعی جامعه فرهنگی یعنی عوام و همراه کردن آن‌ها با خود برای رسیدن به مخاطب خاص در طول زمان است.

مدیر انتشارات مروارید گفت: افکار عمومی در انتخاب خود خطا نمی‌کند و اگر کتابی از دید اذهان عمومی پذیرفته نشود پرفروش نیست و فروش خوب یک کتاب تا حد زیادی بستگی به شرایط فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و توزیع مناسب آن دارد. حسن زاده خاطرنشان کرد: عادت جامعه به کتاب خوانی از مدرسه شروع می‌شود و متاسفانه هیچ کار قابل ستایشی در این حوزه صورت نگرفته است چرا که زنگ کتاب خوانی در مدارس ما به خواب رفته و پرورش حلقه مفقوده آموزش و پرورش است. وی در بخش دیگری از سخنانش خاطرنشان کرد: برند ناشر، شهرت و اعتبار اوست و این امر با نیازسنجی از دنیای مخاطبان شکل می‌گیرد تا فروش کتاب با موضوعات متفاوت از ادبیات تا فلسفه با پیدا کردن بازار به عنوان یک آرم شناخته شده در کارنامه ناشر قرار بگیرد. کاوه کیاییان به عنوان یک کتاب فروش در این زمینه می‌گوید: تعبیر پرفروشی یک کتاب به معنای بد بودن آن نیست. اما تشکیل جریان‌های کاذب اقتصادی، تبلیغات نادرست، ایجاد حلقه‌های سردمداری و تشکیل حباب تجاری فقط سود اقتصادی را منهای اندیشه تضمین می‌کند.

وی افزود: قرار گرفتن در لیست بهترین‌ها به معنای خوب بودن نیست اما تبلیغات به عنوان مهم‌ترین اهرم فروش کتاب با اعلام رسمی و غیر رسمی یک کتاب را در نصف روز به فروش می‌رساند. این مدیر کتابفروشی با اشاره به تفاوت پرفروشی کتاب در داخل و خارج از نمایشگاه خاطرنشان کرد: طیف متفاوت مخاطبان کتاب باعث می‌شود اغلب کتاب‌های عامه‌پسند در لیست‌»ترین‌ها» قرار بگیرند اما خارج از نمایشگاه کتاب با مخاطبان همیشگی و چهره‌های دائمی شناخته شده همراه می‌شود. یوسف علیخانی که از ناشران و نویسندگان فعال است، درباره صحت فروش آمار ناشران و راه‌های کسب اعتماد بین ناشر و نویسنده می‌افزاید: ناشران به طور معمول از چاپ اول کتاب‌ها هیچ سودی نمی برند و به همین دلیل از انتشار کتاب‌هایی که تجدید چاپ آن‌ها با احتمال روبه رو است خودداری می کنند. مدیر نشر آموت معتقد است: از صد درصد قیمت کتاب بین 37 تا 40 درصد هزینه آماده سازی وچاپ کتاب است که از انتخاب کتاب، شروع می شود تا ویرایش، حروف چینی، نمونه خوانی، صحافی تا پول کاغذ، زینک، چاپ جلد و گرفتن مجوز از ارشاد ادامه می یابد. وی در ادامه افزود: چهل درصد از قیمت کتاب را مراکز پخش دریافت می کنند که 25 درصد آن سهم فروشندگان کتاب است و با احتساب 5 درصد برای پرتی کتاب یعنی ضایعات و اختصاص 10‌تا15 درصدی حق التالیف، برای نویسندگان، فقط صفر تا پنج درصد سود، برای ناشران باقی می ماند. وی در بخش دیگری از سخنانش درباره تاثیر تبلیغات در پر فروشی کتاب‌ها گفت: کتاب با سوژه مناسب، انتخاب درست موضوع همراه با ارتباط با جلد کتاب،به عنوان نخستین پرده ارتباطی، بدون بازی های تبلیغاتی که نهایت کتاب را تا چاپ سوم یا چهارم همراهی می‌کند، از طریق معرفی دهان به دهان وارد لیست پر فروش‌ها می شود.

علیخانی در ادامه خاطرنشان کرد: ناشر و نویسنده در نهایت ضامن پرفروشی کتاب نیستند و مهم این است که در یک چرخه توزیع مناسب کتاب از طریق معرفی صحیح به دست خواننده برسد تا مردم با تبلیغات سینه به سینه فارغ از رسانه و جلسات نقد و بررسی، تکلیف فروش کتاب را تعیین کنند.

وی با بیان اینکه روند کتاب های شعر و رمان در بهترین حالت تا چاپ دوم است، افزود: کتاب های روانشناسی عمومی، رمان و کتاب های آموزشی از بدیهیات موفقیت فروش هستند اما ناشران ایرانی با حمایت‌های دولتی و تفکیک ناشران تخصصی باید به سمت فروش بدون دغدغه کتاب حرکت کنند. مدیر نشر آموت با اشاره به اینکه نام نویسنده و شهرت وی برند مناسبی برای ناشر است خاطرنشان کرد: نویسنده‌ای که شهرت وی، امضای پای اثر باشد راه را برای استقبال از آثار دیگر وی می‌گشاید؛ اما عنوان خوب نبودن کتاب‌های پرفروش یک بر چسب غیر منصفانه است هرچند که معیارهای انتخاب کتاب خوب و پر فروش یک امر نسبی است.

علیخانی افزود: روان بودن روایت یک نویسنده یعنی بحث تکنیک خطی داستان نقش پررنگی در پر فروشی یک کتاب مانند رمان ایفا می کنند اما تطابع اضافات (بخوانید بازی با کلمات و تکنیک) حتی با قید برند و شهرت ناشر احتمال پر فروشی کتاب را به حداقل می رساند.

وی تصریح کرد: بعضی کتاب‌ها هاله ای به دنبال خود دارند که خوب به فروش می روند اما در مجموع با پیش بینی فاکتورهایی می توان حدس زد کتاب در لیست «ترین‌ها» قرار می گیرد یا در کف فروش حداقلی به زندگی ادامه می دهد. در مجموع معیارهای پرفروشی کتاب با برقراری ارتباط ذهنی با خواننده، تسهیل شرایط فرهنگی اجتماعی، اقتصادی و سیاسی و عادت جامعه به کتاب خوانی، جلوگیری از فروش کتاب بدون اندیشه و شفاف‌سازی صحت فروش ناشران با تشکیل یک بانک اطلاعاتی منسجم کودک موفق کتاب را به عرصه اندیشه‌های بزرگ می‌رساند.